Վան Սողոմոնյան. «Քարը, երկինքը ամեն տեղ սիրելի են ինձ»

Ամեն օր Վիսբադենի Բիսմարկռինգից քաղաքի կենտրոնում գտնվող իր արվեստանոցն է քայլերն ուղղում եզրավոր գլխարկը գլխին, թխահեր,

պարթեւահասակ, վեհատես, անհաղորդ թվացող մարդը, ում Վիսբադենում շատերն են ճանաչում: Ով գիտի, թե այդ ճանապարհին հետագայում որքան բաներ են ազդելու ճանաչված գեղանկարիչ,

խեցեգործ ՎԱՆ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆԻ ներաշխարհի վրա, որոնք վաղը սերմերի նման ցանելու է կտավին՝ դարձնի գեղանկար կամ քանդակ...

Ստորեւ՝ հարցազրույց նրա հետ։

– Բնիկ որտեղացի՞ եք, ո՞ր տարիքից սկսեցիք նկարել, ո՞վ խթանեց այն:

– Հորս կողմը՝ պապիս ընտանիքը ռուս-թուրքական պատերազմի պատճառով հարկադրված լքել է Կարսը, փոխադրվել Ախալցխա: Պապս մեծահարուստ է եղել, այնտեղ խորհրդային կարգերի ժամանակ ունեցվածքը բռնագրավել են, ընտանիքը հարկադրված տեղափոխվել է Թիֆլիս: Մորս կողմը Կարինից (Էրզրում) է: 1914-15 թթ. ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած նրանց ընտանիքը սկզբում

հաստատվում է Ռոստովում, հետագայում փոխադրվում են Թիֆլիս, որտեղ ծանոթանում են հայրս ու մայրս, ընտանիք կազմում: Այդ ընտանիքում ծնվել ենք մենք՝ երկու եղբայրներս եւ ես: Փոքր եղբայրս՝ Սերգեյը, նույնպես նկարիչ է:

Նկարել սկսել եմ 13 տարեկանից: Ամբողջ կյանքում երազել եմ նկարիչ դառնալ:

Սկզբում սովորել եմ Թիֆլիսի նկարչական ուսումնարանում, որտեղ էլ ինձ բախտ է վիճակվել ուսանել ճանաչված գրաֆիկ Արտյոմ Կոջոյանի (մեծանուն նկարիչ Հակոբ Կոջոյանի եղբայրը) դասարանում: Նա էլ խթանեց իմ նկարչական ունակությունները:

ՈՒսումնարանն ավարտելուց հետո ծառայեցի բանակում:

Ծառայությունից հետո փոխադրվեցի Երեւան, ուսանեցի գեղարվեստա-

թատերական ինստիտուտում: Ավարտելուց հետո հաստատվեցի Երեւանում:

Նկարիչներ են նաեւ կինս՝ Նոնա Գաբրիելյանը, աղջիկս՝ Լիլիթը, փեսաս՝ Գագիկ Ղազանչյանը, թոռնիկս ուսանում է այդ մասնագիտությամբ:

–Ձեր վերջին ալբոմում նշված է, որ «Դուք կողմնակից եք քաղաքակրթական մեծ ընդհանրացումների, որոնց պարագայում Ձեզ համար առաջինը եղել է եւ մնում են արեւմտյան գեղագիտական փորձերը»: Ի՞նչ կարող եք ավելացնել ասվածին:

– Ավելի ճիշտ կլինի ասել, մարդը, մարդկային հարաբերությունները, մարդն իր էությամբ անսպառ թեմաներ են եղել ինձ համար:

– Արվեստն էլ ժամանակի հետ շարժվում է եւ տվյալ պայմանների մեջ նոր մղումների պետք ունի: Նաեւ, ինչ խոսք, արտասահմանի այս կամ այն նկարչի ազդեցությունը կարող է ունենալ: Օրինակ, համաշխարհային ճանաչում ստացած Ռուբենսը, ապրելով Իտալիայում, ազդվեց Տիցիանից, բայց դա բոլորովին չի նսեմացնում Ռուբենսին, նա մնում է հոլանդացի մեծ նկարիչ: Ո՞վ եղավ Ձեզ հոգեհարազատ, ումի՞ց եք Դուք ազդվել:

– Փողոցով անցնող ամեն մի էակ կարող է ազդել ինձ վրա: Չեմ կարող ասել, թե ումից հատկապես ես ազդվեցի, բայց որոշ տարիքում տարված եմ եղել Բոսխով, Բոտիչելլիով եւ շատ եմ սիրում Պիկասոյին: Հիացած եմ հայկական մանրանկարչությամբ:

– Ձեր արվեստին քաջածանոթը նկատում է, որ Դուք միշտ նորարար եք եղել: Երբեւէ դավաճանե՞լ եք Ձեր սկզբունքին:

– Իմ գործերում չկան շարունակություններ, միայն գաղափարը, մատուցման ձեւն է փոխվում՝ կտավ, կավ, բրոնզ կամ կարտոն: Ինձ համար ոչ թե նյութն է կարեւոր, այլ դրա մատուցման ձեւը:

– Ձեր գործերը այնպես չեն, որ մարդ այս աչքը կամ այն դեմքը նմանեցնի հայկական աչքի կամ դեմքի (ինչպես Արշիլ Գորկիի որոշ գործերը), բայց օտար դիտորդները շեշտում են Ձեր գեղանկարչության «հայկական վառ գույները»: Ի՞նչ կասեք այս մասին:

– Ամեն մարդ յուրովի է մտածում: Խորհրդային ժամանակներում ասում էին, թե Սարյանի գույները հայկական են (ժպիտով ավելացնում է` թեեւ Սարյանը նկարում էր ֆրանսիական ներկերով- հեղ.): Գուցե իմ հայկական ոգին: Կամ էլ մտածում են, որ հայ նկարիչ է, ուրեմն գույներն էլ հայկական են:

– Դուք հաճախ եք ճամփորդում, բնականաբար, Ձեր տեսածը, զգացածը, ապրածն արտացոլվում են Ձեր ստեղծագործություններում: Օրինակները շատ են՝ «Անձրեւ Փարիզում», «Վենետիկ», «Միլանի մայր տաճարը», «Ամստերդամի գիշերները», «Փարիզը՝ գիշերով» եւ այլն, որտե՞ղ է Ձեզ շարունակ ձգում եւ ոգեշնչում:

– Քարը, երկինքը ամեն տեղ սիրելի են ինձ: Ինձ հուզում են ֆրանսիական, իտալական կառույցները, ինձ հուզում են Սեւանն ու Լոռին: Մենք մի օր կգնանք, կձուլվենք քարերին, բնությանը, կոթող կդառնանք: Բայց անդրադառնամ թվարկած նկարներից մեկին՝ «Վենետիկ»-ին: Այդ նկարում՝ Վենետիկի գեղեցկության հետ,

այլ խորհուրդ կա, որքան մեծ ողբերգություն կլինի, եթե օրերից մի օր, մարդու նման, Վենետիկը չլինի:

– Ի՞նչ զգացողություն եք ապրում, երբ այս կամ այն նկարն ավարտում եք:

– Հաջորդի մասին եմ մտածում: Այդ գործն այլեւս անցյալ է ինձ համար, թեեւ մեծ ծանրություն է ընկնում ուսերիցս:

– Անցած դարի 70-80-ական թվականներին Դուք Հայաստանում հայտնի էիք որպես խեցեգործ, երբվանի՞ց Ձեզ նվիրեցիք գեղանկարչությանը:

– Խորհրդային իշխանության տարիներին կերամիկայով ավելի ազատ էի

ստեղծագործում: Հիշում եմ, խորհրդային նկարիչների միությունը գործեր էր ընտրել Իտալիայի Ֆաենցիա քաղաքի միջազգային մրցույթին ներկայացնելու: Իմ գործերից էլ էր ընտրել: Հանձնախումբը ինձանից պահանջեց փոխել գործի անունը՝ «Կապույտ թռչուն», որտեղ արվեստագետի ազատության երազն ու կարոտ էր մարմնավորված: Հարկադրված «Արեւելյան մոտիվ» կոչեցի, որ գործս ներկայացնեն:

Մեկ տարի հետո, 1983 թ. նույն Ֆաենցիայի խեցեգործության միջազգային

մրցույթում իմ՝ «Մարդը եւ կենսոլորտը» գործը շահեց առաջին մրցանակ:

Նոր ժամանակներն ինձ նոր լիցք հաղորդեցին ասելիքս ազատ նաեւ կտավի վրա արտահայտելու առումով:

– Ինչպես ասում են՝ արվեստանոցը նկարչի տաճարն է, որտեղ նկարիչը հրաշքներ է գործում, բայց նկարը ծնվում է արվեստանոցի պատերից դուրս: Ինչպե՞ս է Ձեր մեջ ծնվում նկարը:

– Ծնվում է գաղափարը, ձեւը, որը երկար ժամանակ գլխումս է, հետո եմ

մտածում, թե ինչ նյութով այն արտահայտեմ: Այս զրույցի ժամանակ էլ կարող է բան ծնվել մեջս, կամ կարող է որեւէ լուր եմ ստացել, փողոցում գեղեցիկ կին եմ տեսել, մի գիրք եմ կարդացել, երբեմն էլ

ուղղակի տիեզերքից եմ ստանում ինֆորմացիան: Քանի դեռ ապրում է

արվեստագետը, շատ հաճախ չի կարող բացատրել, թե ինչպես ստացավ

ինֆորմացիան, ինչպես ծնվեց իր ներսում գաղափարը:

– Դուք ունեք կրոնական թեմաներով նկարներ՝ «Վերջին ընթրիքը», «Խաչել», «Հրեշտակը լքում է աշխարհը» եւ այլն: Կապ ունե՞ն դրանք Ձեր հավատքի հետ, թե դրանք միայն անհատի, աշխարհի տառապանքն են արտահայտում:

–Դրանք կապ չունեն հավատքի եւ կրոնի հետ: Հավատք ամեն մարդ ունի, ես էլ հայ քրիստոնյա եմ: Որպես արվեստագետ եւ մարդ՝ ես էլ եմ անհանգստացած աշխարհի ճակատագրի համար: Օրինակ, այդ թվարկած գործերից «Հրեշտակը լքում է աշխարհը», ես այն զգացումն ուզեցի արտահայտել, ի՞նչ է սպասում աշխարհին, եթե հրեշտակը լքի այն: Հրեշտակը՝ որպես բարության խորհրդանիշ:

– Հայտնի է, որ ոչ թե պետություններն են որոշում արվեստի ուղղությունները, այլ արվեստագետները: Ի՞նչ կասեք այս մասին, եւ ի՞նչ ոճի մեջ եք Դուք աշխատում:

– Նկարիչը, իմ կարծիքով, չի մտածում որեւէ ձեւի մեջ աշխատել, եթե այդպես է, ուրեմն սխալ է: Մենք ստեղծագործում ենք, հետագայում արվեստաբաններն են դասայնացնում մեր ստեղծագործությունների ուղղությունները:

– Ինչպես բոլոր նկարիչները, Դուք էլ եք վաճառում Ձեր գործերը: Ինչպե՞ս եք բաժանվում նկարից:

–Բաժանվելը հեշտ է լինում, նկարը կյանք է մտնում: Ավարտուն նկարը նկարչի համար չէ, եթե իմ նկարը ապրում է ուրիշի մոտ, ես շատ ուրախ եմ, ուրեմն նկարը շարունակում է կյանքը: Ինչպես կոմպոզիտորն է ուզում, որ իր գործը ունկնդիր ունենա, աշխարհում տարածվի այն, այնպես էլ ես եմ փափագում, որ դրանք մարդկանց հաճույք պարգեւեն, ազդեն նրանց զգացմունքների վրա, խորհելու տեղիք տան:

– Գույնը, ըստ Կանդինսկու, չի կարող ինքնուրույն գոյություն ունենալ: Գույնին հարկավոր է ձեւ տալ: Կբավարարի՞ Ձեզ մեկ աբստրակտ գիծը ձեր ասելիքը ասելու:

– Այո, հնարավոր է, բայց ոչ թե մի գիծը, այլ մի ձեւը:

–Ինչպե՞ս եք աշխատում, ուրվանկարներո՞վ, թե՞ նկարում եք անմիջապես կտավին:

– Գաղափարը կա մեջս, գործի կոնցեպցիան 50 տոկոսով գլխումս է, եւ ներքուստ տեսնում եմ գործը, սկսում եմ աշխատել առանց ուրվանկարների կամ կտավի վրա, կամ կավով, կամ կարտոնով, կամ ուրիշ նյութով:

– Ձեր նկարներում շատ է կապույտը՝ երկնայինը: Երաժշտության մեջ այն երգեհոնի հնչյունների հետ են համեմատում: Ի՞նչ ազդեցություն է թողնում Ձեր վրա երաժշտությունը:

– Աշխատում եմ երաժշտության ներքո: Հատկապես Շառլ Ազնավուր շատ եմ սիրում: Մոցարտի, Բեթհովենի երաժշտությունը անսովոր կենարար մթնոլորտ է ստեղծում շուրջս, օգնում ստեղծագործելիս։

– Մարդը կարդալով սովորում է, բայց «տեսնել» չի սովորում: Օրվա ընթացքում այնքան բաներ ենք տեսնում, մեզ կամ չի հետաքրքրում, կամ չենք մտապահում, կամ չենք նկատում: Դուք ինչպե՞ս եք մեր տեսած եւ չնկատածը դարձնում արվեստի գործ:

– Հենց սա է արվեստագետի տարբերությունը սովորական մարդուց:

– Գեղանկարչության ամեն մի ուղղություն՝ սիմվոլիզմ, իմպրեսիոնիզմ, էքսպրեսիոնիզմ, դադաիզմ, ֆուտուրիզմ, կուբիզմ եւ այլն, իր ժամանակում ավանգարդ էր: Ինչպե՞ս կբնութագրեք ներկայիս նկարչությունը:

– Ինչպես վերածննդից մինչեւ աբստրակտ նկարչությունը մարդն էր գլխավորը գեղարվեստում, այսօր էլ է մարդկային էությունը, լինել-չլինելը առավել կարեւորվում է արվեստում:

– Գյոթեի կարծիքով, նկարը սոսկ նկարազարդ կտավ չէ, նկարը ազդում է մարդկանց զգացմունքների, մտքերի վրա: Դուք նկարում եք, հնարավոր է՝ դիտորդը չընդունի այն: Ինչպե՞ս եք գնահատում դիտորդի կարծիքը:

– Արվեստը կամուրջ է դիտորդի եւ արվեստագետի միջեւ: Մարդը փոքր տարիքից պետք է շփվի արվեստի հետ: Այո, արվեստը զգացմունք է ցուցադրում, մարդը ինքը պետք է ընկալի դա, ոչ թե ուղղորդվի միայն թանգարանների գիդերի տվածինֆորմացիայով: Ես հարգում եմ դիտորդի կարծիքը, բայց չեմ բաժանում նրա տեսակետը: Ինձ չի հետաքրքրում:

– Ի՞նչ եք ուզում ասել Ձեր արվեստով:

– Որ ես գոյություն ունեմ: Արվեստն իմ գոյության իմաստն է: Առանց արվեստի չեմ կարող ապրել:

– Բացի գեղանկարչությունից, քանդակագործությունից, արվեստի ո՞ր տեսակն է Ձեզ հոգեհարազատ:

– Վերը արդեն նշեցի՝ երաժշտությունը: Ինձ հոգեհարազատ է նաեւ թատրոնը: Սիրով կհամատեղեի նաեւ ռեժիսորությունը: Թիֆլիսում եւ Հայաստանում ձեւավորել եմ մի քանի ներկայացումներ: Ձեւավորել եմ նաեւ մի քանի գրքեր:

– Վերը նշեցիք, որ Ձեր ընտանիքում բոլորը նկարիչներ են: Ձեր կինը՝ Նոնա Գաբրիելյանը ճանաչված խեցեգործ-նկարիչ է: Դյուրի՞ն է երկու արվեստագետների համատեղ կյանքը: Հարցնու՞մ եք երբեւէ միմյանց կարծիք:

– Եվ դժվար է, եւ հեշտ, բայց միմյանց կարծիք չենք հարցնում:

– Վերջին տարիներին մի քանի անգամ ցուցահանդեսներ ունեցաք Երեւանում, այս տարի՝ նույնպես, իսկ անցած տարի այնտեղ հրատարակվեց Ձեր շքեղ ալբոմը:

Ինչպե՞ս են ընդունում Ձեր գործընկերները, արվեստագետները Ձեր վերադարձը:

– Հայաստանի հետ կապը ես երբեք չեմ կտրել: Ես եւ այստեղ եւ այնտեղ եմ ստեղծագործում: Իմ կարծիքով, արվեստագետը պիտի շարունակ ճամփորդի, դա դրականապես է ազդում թե՛ նրա ներաշխարհի, թե՛ արվեստի վրա: Իմ ներկայությունն այնտեղ ընդունվում է ջերմ, ինչպես՝ նախկինում:

– Ինչպե՞ս հաստատվեցիք Վիսբադենում:

– 1992 թվականին մասնակցեցի Վիսբադենում կազմակերպված ցուցահանդեսին:

Դրանից հետո, ես եւ կինս՝ Նոնա Գաբրիելյանը, առաջարկ ստացանք

կազմակերպել ցուցահանդես՝ Վիսբադենի շատ հայտնի սրահներից մեկում: Այդ ցուցահանդեսից հետո մեզ իրավունք տրվեց՝ ազատ արվեստագետի կարգավիճակով այստեղ ապրել եւ ստեղծագործլ:

Զրույցը՝ Լիզա ԲԵՐՔՅԱՆ-ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆԻ

Գերմանիա, Վիսբադեն, 2010

Հ.Գ.

ՎԱՆ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆԸ ծնվել է 1937 թ. օգոստոսի 3-ին Թբիլիսիում։

Սկզբում սովորել է Թբիլիսիի գեղարվեստի դպրոցում։

1963-1968 թվականներին սովորել եւ ավարտել է Երեւանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտը։

Հայաստանի նկարիչների միության, «Կերամոս» խեցեգործության միջազգային

ակադեմիայի (Լեհաստան) եւ Գերմանիայի նկարիչների միության անդամ է։

Վան Սողոմոնյանի աշխատանքները գտնվում են Ժամանակակից արվեստի թանգարանում (Երեւան), Սարդարապատի ազգագրական թանգարանում, ՀՀ մշակույթի նախարարության ֆոնդերում, Հայաստանի ազգային պատկերասրահում (Երեւան), Սերգեյ Փարաջանովի տուն-թանգարան, Կիրառական արվեստի թանգարանում (Մոսկվա),

Խեցեգործության միջազգային թանգարանում (Ֆաենցա, Իտալիա), Խեցեգործության միջազգային թանգարանում (Քեշքեմեթ, Հունգարիա), Խեցեգործության թանգարան Ռյոմհիլդ, Գերմանիա, Արվեստի թանգարան, Մորիցբուրգ, Հալե-ան-դեր-Զաալե, Ֆրեխեն,

Գերմանիա, եւ այլուր...

1993-2022 թթ. Վան Սողոմոնյանը՝ կնոջ՝ նկարիչ-խեցեգործ Նոնա Գաբրիելյանի հետ, ապրել եւ ստեղծագործել է Գերմանիայի Վիսբադեն քաղաքում:

Վիսբադենում հանդիպեցի արվեստագետ սիրելի ամոլին, ճանաչեցի, մտերմացանք, հարազատացանք Դա 30 տարի առաջ էր։ Մեծ բախտավորություն էր օտար ափերում նման հարազաատ անձինք ունենալը, որոնց հետ հանդիպումները հայրենիքի համուհոտից բացի, գեղարվեստական անցուդարձ էին, համամարդկային արվեստի

հետ շփում...

Ավա՜ղ, երեկվանից Վան Սողոմոնյանի հոգին իր սիրելի երկնքում է։

Օրհնանք եւ խոնարհում։

(Վան Սողոմոնյանի հետ վերը նշված հարցազրույցը

հրապարակվել է «Իրատես de facto» թերթում, իսկ ընդարձակ

տարբերակը՝ Ֆրանքֆուրտում հրատարակվող „Hay Society“

հանդեսում)։

Լուսանկարներ

Մեկնաբանություններ